حالا به تمام این موارد، استفاده‌های غیردارویی از مواد دارویی را هم اضافه کنید؛ در این صورت درخواهید یافت که سوءمصرف داروها، فاجعه‌ای است که اگر از آن پیشگیری نکنیم، تمام جامعه را دچار مشکل می‌کند و هزینه‌های هنگفت درمان را روی دستمان می‌گذارد. پیشگیری از سوءمصرف داروها، چنان موضوع پراهمیت و خطیری است که موضوع اصلی همایش سالانه علوم دارویی کشور که شهریورماه امسال به مدت 3روز در مرکز همایش‌های رازی برگزار شد، بود.
در ادامه با دکتر فریبرز فرصاد، متخصص فارماکوتراپی و استادیار دانشگاه علوم پزشکی ایران که سمت دبیر علمی این همایش را نیز برعهده داشته‌اند، در رابطه با خطرات روبه‌رشد سوءمصرف داروها به گفت‌وگو نشسته‌ایم. به عقیده دکتر فرصاد، این خطر در مورد داروهای جدیدی که عموما در لابراتورهای زیرزمینی ساخته می‌شوند و توسط جوانان و نوجوانان مورد استفاده قرار می‌گیرند، دوچندان است.
- چرا سوءمصرف داروها، مهم‌ترین محور بحث در همایش علوم دارویی امسال قرار گرفته است؟
موضوع سوءمصرف داروها در حال حاضر یکی از معضل‌های روبه‌رشد کشور قلمداد می‌شود و به نوعی بحران ملی است چرا که ابعاد بسیار گسترده‌ای دارد. طبق آمارهای رسمی منتشرشده، چیزی حدود یک میلیون و 300 -200 هزار نفر معتاد رسمی و چیزی حدود 800هزار تا یک میلیون نفر معتاد تفننی در کشور ما وجود دارد که تا سال 1383 از مواد افیونی و مخدر مثل تریاک و هروئین استفاده می‌کرده‌اند اما موضوع نگران‌کننده این است که از سال 83 به بعد الگوی مصرف این معتادان وارد فاز تازه‌ای شده و این افراد به مصرف داروهای جدید مثل کراک، اکستازی، کریستال، LSD و مواد توهم‌زا روی آورده‌اند که هر کدام جذابیت‌های خودش را دارد.
- یعنی این مواد مثل همه داروهای دیگر در کارخانه‌های داروسازی ساخته می‌شوند؟
اینها کاملا داروهای صناعی و سنتتیک هستند و قاعدتا باید در لابراتوارها تهیه شوند؛ بنابراین ساختار ساده مواد مخدر اولیه را ندارند. منتها موضوعی که مطرح است اینکه مکان ساخت این مواد، غالبا غیراستاندارد، بدون نظارت و اصطلاحا زیرپله است. بنابراین با قیمت خیلی پایینی هم در دسترس جوانان قرار می‌گیرد و همین موضوع هم ابعاد فاجعه را خیلی وسیع‌تر می‌کند.
- بنابراین سوءمصرف داروها بین جوانان بیشتر است؟
مخاطب این دسته از داروها نوجوانانی هستند که در دوران بلوغ قرار دارند و همین‌طور جوانان یعنی مجموعه‌ای از افراد 30 -18 سال بیشترین مصرف‌کننده این داروها هستند.
- سطح سواد یا میزان تمول هم در این افراد پایین‌تر است؟
نه، اساسا، چرا که ریسک فاکتورها و عواملی که باعث می‌شود این دسته از داروها مصرف شوند، متفاوت است. مثلا شما در روند مصرف داروهای مخدرافیونی وقتی سطح سواد یا میزان قدرت مالی یک فرد افزایش پیدا می‌کند، روند مصرف، کاهش نشان می‌دهد در حالی که در مورد داروهای جدید و محرک، عکس این قضیه صادق است! برخی از این داروها گران هستند و در دسترس هرکسی قرار نمی‌گیرند اما تیپ خاصی از آدم‌ها بدون توجه به گرانی، این مواد را مورد مصرف قرار می‌دهند و حتی می‌شود گفت که خیلی از این افراد در رده افراد تحصیلکرده قرار می‌گیرند.
- نکته اینجاست که خیلی‌ها، مواد محرک را جزو مواد مخدر قرار نمی‌دهند؛ منظورم همان تحصیلکرده‌هاست.
این همان تبلیغ غلطی است که این مواد را فاقد پتانسیل اعتیاد بالا معرفی می‌کند. اما وقتی افراد به این مواد رو می‌آورند، درگیر آن می‌شوند و این در واقع خطرناک‌ترین شکل از مصرف خودسرانه دارو در کشور ماست. به عنوان مثال، ما در سال 83، در حالی که کراک در سایر نقاط دنیا وجود داشت، در ایران، معتاد به کراک نداشتیم، اما الان یک چهارم از معتادان کشور ما به کراک که فرم فشرده و خالص‌تر هروئین است روی آورده‌اند.
- دلیلش را چه می‌دانید؟
به نظر من، در دسترس بودن، احساس سرخوشی و نشئگی بیشتر و این توهمات که اعتیاد کمتری را به‌همراه خواهد داشت. در عین حال، ابعاد دیگری مثل عدم‌آگاهی حتی مرزداران ما نسبت به ورود این مواد و اطلاع‌رسانی ناقص در مورد این فاجعه هم می‌تواند دلیلش باشد.
- تشکل‌های صنفی، مثل انجمن داروسازان برای حل این موضوع کاری نکرده‌اند؟
تشکل‌های صنفی ابعاد فعالیت خیلی محدودتری دارند. یعنی تشکل‌هایی مثل انجمن داروسازان یا انجمن پزشکان عمومی فقط می‌توانند در حد مخاطبان خودشان که افراد محدودی هم هستند عمل کنند. اما موضوعی مثل سوءمصرف داروها که بعد کشوری دارد، حمایت و عزم جمعی پزشکان، داروسازان، نیروی انتظامی و مراجع قضائی را می‌طلبد.
- بازارهای غیررسمی چقدر به این سوء‌مصرف‌ها دامن می‌زنند؟
خیلی. الان زمان دسترسی به مواد، چیزی حدود 40-30دقیقه است؛ برهمین اساس اگر شما الان اراده کنید، به‌راحتی و ظرف تنها نیم‌ساعت می‌توانید، این مواد را داشته باشید؛ به‌خصوص که بسیار پایین‌تراز سطح بین‌المللی هم هزینه می‌کنید.
- در مورد موادی مثل داروهای کدئینه، چقدر اهداف تجاری داروخانه‌ها مطرح است؟
معمولاً مسئولان فنی داروخانه‌ها، طبق مسئولیتی که دارند، به هیچ‌وجه نمی‌توانند این کار را بکنند، مگر در مواردی که آشنایی و صمیمیت با افراد، باعث می‌شود که مرزها شکسته شوند. ضمن اینکه در این موارد، نظارت گسترده وزارت بهداشت می‌تواند مفید باشد.
- چنین نظارتی وجود دارد؟
به شکل نسبی! که البته همین نسبی بودن نظارت می‌تواند بخشی از مشکل باشد.
- شما در مورد کراک و سایر مخدرها صحبت کردید اما مواردی مثل داروهای کدئینه که اساساً دارو هستند اما مورد سوء مصرف قرار می‌گیرند چطور؟
ببینید! اینجاست که نیاز به پروتکل‌های کشوری وجود دارد. البته این پروتکل‌ها در 2مرکز در حال تدوین است تا تصویر شفافی از داروهایی که مصرف می‌شوند مثل داروهای کدئینه به ما بدهند. در دنیا، روال بر این است که این داروها طبقه‌بندی می‌شوند و براساس پتانسیل اعتیادزایی تنها براساس نسخه پزشک به فرد داده می‌شوند اما در ایران هنوز قوانین مشخص و جامعی نداریم.
